Klauzule niedozwolone w umowach

publikacja: 2012-12-02, sekcja: prawo cywilne

Istota regulacji tzw. niedozwolonych klauzul umownych wiąże się nieodłącznie z pojęciem konsumenta. W świetle polskiego Kodeksu cywilnego konsumentem jest osoba fizyczna, która dokonuje czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Dodać należy, iż mówić o konsumencie można tylko i wyłącznie wtedy, gdy drugą stroną czynności prawnej jest przedsiębiorca (osoba fizyczna, osoba prawna lub jednostka organizacyjna niemająca osobowości prawnej, której ustawa przyznaje zdolność prawna, prowadząca we własnym imieniu działalność gospodarczą lub zawodową). Właśnie ze względu na mało korzystną sytuację osoby fizycznej podejmującej czynność bezpośrednio niezwiązaną ze swoją działalności gospodarczą przed silniejszym przedsiębiorcą Prawodawca, zarówno polski, jak i europejski, zdecydował się na wzmożoną ochronę konsumenta. Ochrona ta przejawia się na gruncie prawodawstwa europejskiego oraz krajowego (nieraz bezpośrednio wynikając z implementacją prawa europejskiego).

Instytucja niedozwolonych postanowień umownych jest związana z konsumentem jako stroną słabszą, często niemającą rzeczywistego wpływu na kreowanie postanowień zawieranej umowy. Zgodnie z art. 385¹ Kodeksu cywilnego, postanowienia umowy zawieranej z konsumentem nie uzgodnione indywidualnie nie wiążą go, jeżeli kształtują jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami, rażąco naruszając jego interesy (są zatem nieważne z mocy prawa). Strony wówczas są związane umową w pozostałym zakresie. Co ważne, Ustawodawca zastrzegł, iż za nieuzgodnione indywidualnie uważa się te postanowienia umowy, na których treść konsument nie miał rzeczywistego wpływu (w szczególności zatem odnosi się to do postanowień umowy przejętych z wzorca umowy zaproponowanego konsumentowi przez kontrahenta).

Celem urzeczywistnienia ochrony konsumenta w sporze z przedsiębiorcą jako silniejszym podmiotem występującym na rynku, ciężar dowodu w sprawach dotyczących niedozwolonych postanowień umownych Ustawodawca uregulował odmiennie w stosunku do reguły ogólnej. Otóż, ciężar dowodu, że postanowienie zostało uzgodnione indywidualnie, spoczywa na tym, kto się na to powołuje (a zatem co do zasady na przedsiębiorcy).

Należy jednak pamiętać, iż przepis art. 385¹ Kodeksu cywilnego nie dotyczy postanowień określających główne świadczenia stron, w tym cenę lub wynagrodzenie, jeżeli zostały sformułowane w sposób jednoznaczny.

Jeśli chodzi natomiast o zgodność postanowienia umowy z dobrymi obyczajami, to jej oceny dokonuje się jej według stanu z chwili zawarcia umowy, biorąc pod uwagę jej treść, okoliczności zawarcia oraz uwzględniając umowy pozostające w związku z umową obejmującą postanowienie będące przedmiotem oceny.

W art. 385³ zawarty został otwarty katalog niedozwolonych klauzul umownych. Zgodnie z tym przepisem, w razie wątpliwości uważa się, że niedozwolonymi postanowieniami umownymi są te, które w szczególności:

wyłączają lub ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za szkody na osobie,
wyłączają lub istotnie ograniczają odpowiedzialność względem konsumenta za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania,
wyłączają lub istotnie ograniczają potrącenie wierzytelności konsumenta z wierzytelnością drugiej strony,
przewidują postanowienia, z którymi konsument nie miał możliwości zapoznać się przed zawarciem umowy itd.

Rejestr niedozwolonych postanowień umownych prowadzi Sąd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (SOKiK). Natomiast Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów (UOKiK) przeprowadza miedzy innymi regularne kontrole wzorców umownych stosowanych przez przedsiębiorców. Do rejestru wpisywane są postanowienia umowne uznane za niedozwolone prawomocnym wyrokiem Sądu Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Stosowanie klauzul umownych uznanych za niedozwolone jest zakazane.

-----
Zapraszamy do przeczytania innych artykułów z sekcji prawo cywilne oraz kontaktu z naszymi prawnikami.
Kancelaria świadczy także porady prawne przez Internet, zapraszamy do wypełnienia bezpłatnego formularza wyceny usługi.