Współmałżonek, a udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością
publikacja: 2012-03-12, sekcja: prawo gospodarczeWiele kontrowersji na gruncie kodeksu spółek handlowych budzi kwestia wykonywania praw w spółce przez współmałżonka wspólnika sp. z o.o., w sytuacji, gdy udział w spółce jest objęty wspólnością ustawową małżeńską. Pozornie kwestia ta nie powinna budzić żadnych wątpliwości, albowiem zgodnie z treścią art. 184 KSH współuprawnieni z udziału lub udziałów w spółce wykonują swoje prawa przez wspólnego przedstawiciela. Aby jednak skomplikować sytuację prawną małżonków, a zarazem wspólników ustawodawca nowelizacją z 12.12.2003 r, która weszła w życie 15.01.2004 r. dodał do KSH art. 1831 , zgodnie z którym to przepisem umowa spółki może ograniczyć lub wyłączyć wstąpienie małżonka wspólnika, w przypadku, gdy udział lub udziały są objęte wspólnością majątkową małżeńską.
W pierwszej kolejności należy zauważyć, iż współmałżonek wspólnika nie ma statusu wspólnika spółki z o.o., a jest jedynie współwspólnikiem, współuprawnionym z udziału. Regulacja zawarta w art. 1831 KSH jest oczywistym i jaskrawym przykładem wzajemnego niedostosowania przepisów prawa rodzinnego i handlowego. Umowa spółki zawierająca postanowienie o ograniczeniu bądź wyłączeniu możliwość wstąpienia do spółki współmałżonka prowadzić do sytuacji, w której jeden ze współmałżonków zostanie pozbawiony swojej części udziału współwłasnościowego, a tym samym zostanie pozbawiony przysługujących mu praw udziałowych w spółce. Sprzeczność polega natomiast na tym, iż jak wskazano powyżej małżonek ten jest z mocy prawa (przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego) współwspólnikiem.
Kodeks spółek handlowych nie ogranicza sposobów powstania współwłasności udziału, może więc ona powstać przez jakąkolwiek czynność prawną, np. w drodze sprzedaży udziału kilku nabywcom albo przez wspólne objęcie udziału w ramach przekształcania spółki akcyjnej w spółkę z o.o. lub w wyniku podwyższenia kapitału zakładowego.. Problem czy współwłasność udziału powstaje także na skutek nabycia udziału z majątku wspólnego wspólnika i jego małżonka jest więc istotny zarówno dla interesów spółki jak i małżonków.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 20 maja 1999 r. I CKN 1146/97 OSNC 1999, Nr 12, poz.209 stanął na stanowisku, iż trudno zaakceptować sytuację, w której skład osobowy spółki byłby niejasny, tylko dlatego, iż jej wspólnicy pozostają w związku małżeńskim i angażują do spółki środki finansowe stanowiące w całości lub w części przedmiot majątku wspólnego. Szczególne komplikacje mogłyby powstać w takim wypadku w przypadku spółki jednoosobowej. W związku z powyższym uznaje się, iż udział nabyty przez jednego z małżonków wchodzi w skład majątku wspólnego, jednakże wspólnikiem w spółce staje się tylko małżonek będący uczestnikiem czynności prawnej i nabywcą udziału. Należy podkreślić, że przedmiotem majątku wspólnego małżonków mogą być tylko prawa i obowiązki o charakterze majątkowym, nie korporacyjnym. Zdaniem Sądu Najwyższego udział w spółce z o.o. w jego przejawie materialnym, odzwierciedlającym prawa "własnościowe" w spółce, staje się elementem majątku wspólnego, natomiast prawa (obowiązki) korporacyjne wykonuje tylko małżonek - udziałowiec, nabywca udziału. Ponadto pamiętać należy, iż stroną umowy spółki staje się z chwilą jej tworzenia tylko osoba uczestnicząca w umowie, choćby pozostawała w związku małżeńskim, a środki na pokrycie udziału pochodziły z majątku dorobkowego.
W konsekwencji więc, w wypadku nabycia przez małżonka ze środków pochodzących z majątku wspólnego, drodze czynności prawnej, udziału w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością, wspólnikiem staje się tylko małżonek uczestniczący w tej czynności.
W praktyce oznaczałoby to, iż małżonkowi wspólnika spółki z o.o. nie przysługuje prawo do zaskarżania uchwał podjętych przez zgromadzenie wspólników np. w sprawie podziału zysku czy podwyższenia kapitału zakładowego na podstawie faktu, iż małżonek ten jest współwłaścicielem całości bądź części udziałów w Spółce, a tym samym wspólnikiem - bez wiedzy i zgody którego, nie można podejmować jakichkolwiek uchwał.
Z nieco inna sytuacją będziemy mieć do czynienia, gdy udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością zostanie otrzymany w zamian za aport w postaci przedsiębiorstwa. Zdarzyć się może, że małżonkowie zawrą ze sobą umowę spółki cywilnej, w której udziały pokryte są z majątku wspólnego. Przedsiębiorstwo takie wniesione jako aport do spółki kapitałowej sprawia, iż otrzymany udział stanowi współwłasność małżonków będących wspólnikami tejże spółki cywilnej. W takiej sytuacji niedopuszczalna jest zmiana statusu udziału w spółce z o.o. ze wspólnego na należący do jednego z małżonków, gdyż jakikolwiek podział majątku wspólnego nie może być dokonany w czasie trwania małżeństwa.
Pogląd Sądu Najwyższego opierający się na oddzieleniu sfery stosunków spółki i stosunków między małżonkami podzielił doktrynę, gdyż przez niektórych komentatorów uznany został za wadliwy. Podnoszą oni bowiem, że prawo udziałowe w spółce z o.o. nie podlega rozszczepieniu na prawa majątkowe i uprawnienia korporacyjne, a ponadto zarzucają Sądowi Najwyższemu, iż wspólna przynależność prawa udziałowego a jego wykonywanie to dwie odmienne kwestie.
Spory doktrynalne odbywające się na łamach rozmaitych publikacji nie zawsze znajdują odbicie w orzecznictwie Sądów. Sąd Najwyższy wyrokiem z dnia 05.10.2005 r. sygn. akt IV CK 99/05 opublikowanym OSNC 2006, Nr 7-8, poz. 127, str. 97 ponownie stanął na stanowisku, iż w stosunkach między małżonkiem, który jest wspólnikiem, a spółką, udział należy jedynie do tego małżonka, a w stosunkach pomiędzy małżonkami udział ten może być objęty wspólnością majątkową. Oddzielenie tych dwóch sfer jest możliwe, ponieważ zagadnienie to regulują dwie różne gałęzie prawa. Sąd Najwyższy w powołanym wyroku uznał także - co znamienne - że w sytuacji, w której udziały w spółce zostały nabyte ze środków majątku wspólnego za wiedzą i milczącą zgodą współmałżonka, który następnie nie wykazywał zainteresowania spółką, a wszystkie prawa i obowiązki związane z posiadanymi udziałami wykonywał małżonek, który udziały nabył, udziały te weszły w skład majątku odrębnego tego małżonka. Stanowisko Sądu Najwyższego zostało uzasadnione m.in. uchwałą składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 10.04.1991 r. sygn. akt III CZP 76/90 opublikowanej w OSNCP 1991, Nr 10-12 pozycja 117. Sąd ten stwierdził wówczas, iż w czasie trwania ustawowej wspólności majątkowej dopuszczalne jest rozporządzenie przez małżonka przedmiotem wchodzącym w skład majątku wspólnego na rzecz majątku odrębnego drugiego małżonka.
Reasumując: nabywając udziały w spółce z o.o. ze środków pochodzących z majątku wspólnego małżonków, warto mieć świadomość, iż udziały te mogą stać się kością niezgody nie tylko pomiędzy małżonkami, ale także mogą skomplikować stosunki w ramach spółki.
-----
Zapraszamy do przeczytania innych artykułów z sekcji prawo gospodarcze oraz kontaktu z naszymi prawnikami.
Kancelaria świadczy także porady prawne przez Internet, zapraszamy do wypełnienia bezpłatnego formularza wyceny usługi.